Onderstaand artikel verscheen in het blad ‘Margriet’ 39 | 2018, zowel online als de gedrukte versie. AgressieWerk.nl werd voor het artikel geïnterviewd.
Twintig procent van de bewoners in een verzorgingstehuis wordt weleens gepest door medebewoners. De pesterijen variëren van roddelen tot systematische uitsluiting. Zo blijkt uit onderzoek van gedragswetenschapper Hester Trompetter.
Denk je dat je moeder een leuke, onbekommerde oude dag tegemoet gaat, durft ze nauwelijks meer haar eigen kamer uit…
“Mijn moeder is altijd een rustig type geweest. Een lieve, sociale vrouw die ervan houdt het anderen naar de zin te maken. Toen mijn vader na een lang ziekbed overleed, merkten we dat het met mijn moeder steeds slechter ging. Van een vrouw die altijd de verzorgende rol had, naar iemand die zelf moest worden verzorgd. Gelukkig kon ze op redelijk korte termijn terecht in een verzorgingshuis dat goed bekendstond. Er viel een last van onze schouders en van die van mijn moeder, want ze vond het vervelend dat ze ons voor elk wissewasje moest vragen. Ik zei nog tegen mijn broer dat ze vast snel nieuwe vrienden zou maken.
Maar dat viel vies tegen. Die eerste maanden waren extreem moeilijk,” vertelt Maud (53), dochter van Anneke (81). Maud heeft liever niet dat haar moeders identiteit bekend wordt gemaakt. Ze wil haar moeder beschermen en bovendien zitten er bij zowel moeder als dochter gevoelens van boosheid (Maud) en schaamte (Anneke).
Compleet buitengesloten
“Mijn moeder heeft haar hele volwassen leven in hetzelfde dorp gewoond en vond het een prettig idee dat haar nieuwe huis in het aangrenzende dorp stond. De meerderheid van de inwoners kende ze niet, wel enkelen van onze vroegere basisschool. De eerste dag ging ze keurig gekapt en geknipt naar de koffiezaal. Toen ze wilde gaan zitten, zei iemand: ‘Daar zit al iemand.’ Zenuwachtig wilde mijn moeder op een andere stoel gaan zitten: ‘En daar ook!’ Zelfs de derde stoel was ‘gereserveerd voor Ans’.
Niemand schoot haar te hulp, niemand die ook maar een vriendelijk woord voor haar overhad. Ze liep tegen een cordon van vijandigheid op. Ik kan er nog boos om worden als ik het vertel. Mijn moeder is meegaand en zal niet snel voor zichzelf opkomen of van zich afbijten. Ze heeft zich opgesloten op haar kamer en ook die avond heeft ze niet in de eetzaal durven eten. Toen ik de volgende avond een kopje koffie bij haar ging drinken, was ze nog steeds niet naar de openbare zalen gegaan. Zo klein voelde ze zich.
‘WIJ GAAN VANMIDDAG KAARTEN, EN JIJ MAG NIET MEEDOEN’
Van kwaad tot erger
De weken daarna ging het er niet op vooruit, het werd zelfs erger. De dame van de gereserveerde stoelen had een heel kliekje om zich heen, en allemaal deden ze onaardig. Er werden dingen gezegd als: ‘Wij gaan vanmiddag kaarten en jij mag niet meedoen.’ Ook stilden de gesprekken als ze langsliep of werd er gefluisterd en omgekeken. Twee van die dames kende mijn moeder nog van vroeger. Ik mag het vast niet zeggen, maar ik zat met een van die dochters in de klas. Ook geen leuk meisje.
Het dieptepunt was de keer dat mijn moeder werd klemgereden door een scootmobiel, waarop de bestuurder zei: ‘O sorry, ik had u niet gezien’. Daar stond ze dan in de hal van het verzorgingshuis, ze kon geen kant meer op. Geschrokken en helemaal van slag, heeft ze dagen op haar kamer gezeten. Na dit incident besloten we dat het niet langer zo kon, en is ze overgeplaatst naar een ander huis. Daar gaat het prima. Ze drinkt koffie met de bewoners, kaart, zingt liedjes en gaat naar knutselmiddagen. Mijn moeder is weer helemaal opgebloeid.”
Niet de enige
Het verhaal van Anneke staat niet op zich. Een aantal jaar geleden is door gedragswetenschapper Hester Trompetter kleinschalig onderzoek gedaan naar pesten in het verzorgingshuis en daaruit blijkt dat één op de vijf bewoners weleens wordt gepest door medebewoners. Dat pesten varieert van roddelen tot systematische uitsluiting bij activiteiten of gezamenlijke maaltijden. In sociaal opzicht is het een totaal nieuwe wereld met eigen omgangsvormen en regels. Veel ouderen bakenen hun territorium af, bijvoorbeeld in de koffie- of eetruimte, wat een sociaal isolement voor anderen kan opleveren.
Mogelijke oplossing
Naar aanleiding van dit onderzoek ontwikkelde het Nationaal Ouderenfonds een speciaal pestprotocol dat als leidraad fungeert om het pesten aan te pakken en te voorkomen. Het Ouderenfonds adviseert om de pesters aan te spreken, hen te laten weten dat hun gedrag niet acceptabel is. “Waarom doe je dit, wat kunnen we doen om het te voorkomen? Het gaat om bewustwording, ook naar het personeel toe. Als je weet waarop je moet letten en als het vaker wordt gemeld door de bewoners, kan het worden aangepakt. Als instelling is dat je verantwoordelijkheid,” zegt Corina Gielbert, directeur van het Ouderenfonds.
Aanspreken op het slechte gedrag is niet altijd even makkelijk, de moeder van Ineke (54) – ook zij wil niet met naam en toenaam worden genoemd – werd openlijk getreiterd. “Er werd bijvoorbeeld hardop gezegd: ‘Die vrouw stinkt, daar moet je niet naast gaan zitten.’ En dat zeiden ze ook rechtstreeks tegen haar: ‘U heeft weer in uw broek geplast, u stinkt.’ Als de bewoners erop werden aangesproken, zeiden ze dat het een grapje was en dat wij niet zo kinderachtig moesten reageren. Mijn moeder werd echt getreiterd. Als ze langsliep, hoorde ze gefluister en vervolgens hard gelach.
Mogelijke oplossing
Ze was geestelijk nog helemaal bij toen ze in het verzorgingshuis kwam. Ze was niet in de war, maar werd er wel warrig van. En zelfs depressief. Mijn moeder wilde niet dat ik het aankaartte, omdat het dan nog erger zou worden. Ik had zo’n zin om de pesters rechtstreeks aan te spreken, maar heb het via de directie gespeeld. Die konden niet veel doen. We hebben het erover gehad mijn moeder naar een andere afdeling te verhuizen, maar gelukkig – dit klinkt vast onaardig – overleden twee boosdoener vrij kort na elkaar, waardoor de hele dynamiek veranderde. Mijn moeder is niet meer de pispaal. Sterker, de sfeer is zo enorm verbeterd dat zij het zelfs heel erg naar haar zin heeft.”
Niet veel verschil met kleuters
Vaak valt het pesten niet duidelijk op omdat het niet wordt gedaan als er verplegend personeel of bezoek bij is.
Expert op het gebied van pesten, Lucia Looijestijn van AgressieWerk.nl legt uit: “De samenstelling van de groep verandert continu. Het overlijden van de pestkoppen was in het geval van Inekes moeder een nieuwe start. Juist doordat er mensen overlijden en er nieuwe bijkomen veranderen de rollen steeds. Dat geeft stress (en soms ook opluchting). Iedereen vecht voor zijn eigen belang.
Hard-tegen-hardmentaliteit
Onze generatie heeft veel meer kennis over pesten dan de generatie van onze ouders. Wij durven elkaar aan te spreken en op een goede manier te confronteren. Onze ouders hebben meer een hard-tegen-hardmentaliteit. Je moet voor jezelf opkomen, want een ander doet het niet voor je. Of ze zeggen juist helemaal niets en kruipen in hun schulp. Er is trouwens verschil in verzorgingshuizen in stedelijke gebieden of in dorpen. De anonimiteit in de stad is groter. In een tehuis in een dorp kun je mensen tegenkomen me wie je nog een appeltje hebt te schillen. Of als je in je werkzame leven niet al te veel status had, neem je wraak omdat die ander nu fysiek zwakker is.
In dat opzicht is er niet veel verschil met kleuters in de zandbak, het betreft bijna altijd territoriumdrift, status binnen de groep en je zin willen krijgen. Frustratie speelt ook een grote rol bij het pesten. Je voelt je verlaten in zo’n nieuw huis. Of iemand heeft het gevoel dat een ander wordt voorgetrokken. Die gevoelens van frustratie worden vaak afgereageerd op een ander.”
En daar kan ook Sandy over meepraten. Haar moeder werd 93 en heeft in totaal dertien jaar in een verzorgingshuis gewoond. “Ik kan me nog zo goed herinneren hoe vreselijk zij het in het begin had. Niemand heette haar welkom. Als ze ergens wilde zitten, werd gezegd dat die plek bezet was. Ik weet nog dat ze me dat verontwaardigd vertelde en ik zei: ‘Ach mam, dat bedoelen ze niet zo. Gewoon nog een keer proberen.’ Hetzelfde antwoord gaf het personeel. Daar voel ik me nu eigenlijk best rot onder; ik heb haar niet gezien in haar probleem.
‘WAT SCHETSTE MIJN VERBAZING? MIJN MOEDER WERD SOMS ZELF GEMEEN TEGEN ANDEREN’
Van slachtoffer naar pester
Die eerste periode at ze altijd óf alleen óf met bezoek van buitenaf op haar kamer. Pas na een jaar of twee kreeg ze goede contacten met haar medebewoners. En wat schetste mijn verbazing? Ze werd soms zelf gemeen tegen anderen. Ik liep een keer de koffiezaal binnen, toen ik haar hoorde zeggen: ‘Nee hoor, daar kun je niet zitten, die stoel is voor Marie. Ze komt er zo aan. Iedereen heeft hier zijn eigen plek.’ Of ze vertelde me uitgebreid met wie ze bevriend was en ondertussen wees ze dan naar een ander en zei: ‘Maar niet met haar, zij kwijlt altijd.’
Ik herinnerde haar eraan hoe onveilig en onprettig zij zich de eerste tijd had gevoeld. Maar door haar ‘goede buren’, mensen die bij haar op de gang woonden, voelde zij zich sterker. Dit kliekje steunde elkaar, zocht elkaar altijd op en vandaaruit sloten zij weer anderen buiten.”
Aandacht voor pesten
Lucia Looijestijn reageert: “Stop mensen bij elkaar in een groep onder niet al te florissante omstandigheden en je krijgt dit gedrag. Iedereen komt elkaar continu op de gang tegen, en het is al sociale uitsluiting als iemand elke keer de andere kant opkijkt. Ik ken voorbeelden van bewoners die hun stok naar links zwabberen zodat ze net wat meer ruimte in beslag nemen dan nodig is. Of het ene moment ligt er nog een smakelijk kroketje op je bord, je kijkt even de andere kant op en weg kroket. Het gaat vaker over stomme pesterijen, negeren, niet groeten en roddelen dan hardcore pesten. Maar ook dat gedrag is zeer intimiderend. Je hoort de toon, proeft de sfeer.
Het komt vaak voort uit een verlangen om erbij te horen. Je geliefd te voelen. Want erbij horen geeft veiligheid. De laatste tijd is er gelukkig steeds meer aandacht voor pesten op scholen, op het werk, maar ook bij ouderen. De bewustwording wordt steeds groter en ik hoop dat we uiteindelijk met z’n allen dit gedrag kunnen terugdringen.”
Alle namen van de betrokken zijn gefingeerd. Tekst: Els Meyer. Illustratie: Caroline Cracco.
Agressietraining
Benieuwd wat AgressieWerk.nl kan betekenen voor ouderen en / of medewerkers in de zorg? Neem contact met ons op of kijk eens bij Agressietraining voor de zorg.
Lucia
Laatste berichten van Lucia (toon alles)
- Protocol versus gevoel is even wennen - 19/09/2024
- AgressieWerk.nl en Valtes gaan samenwerken - 01/07/2024
- Als leidinggevende is een ‘open deur’ niet genoeg - 09/02/2024